भारतीय विवाह परंपरा आणि त्याच हिंदू धर्मात काय महत्व आहे ?
Indian wedding tradition In Marathi
#लगीन सराई
नाती जन्मो जन्मांची,
प्रेमाने बांधलेल्या रेशीम गाठींची!
Indian wedding tradition in Marathi कुठल्याही शुभ कार्याची सुरवात महूर्ता शिवाय होत नसते म्हणून ह्या शब्दाला भारतीय संस्कृतीत महत्वाचं स्थान आहे. मुहुर्त म्हणजे एखाद्या शुभ कार्याला पार पाडण्यासाठी काढलेली योग्य वेळ. मुळातून आपला विषय हा महुर्त नसून दोन हृदयांना ऋणानुबंधात बांधणारा, सात जन्माच्या सप्तबंधात बांधणारा असून ह्यात मूहुर्ताच महत्व तितकंच महत्वाचं होत जितकं दोन वेगळ्या कुटुंबाना नात्यात जोडण्याचं. म्हणूनच महुर्त निघाला की तयारी होते ती दोन जीवांना पवित्र बंधनात बांधण्याची, संस्कारांच्या देवाण घेवाणाची आणि वाडवडिलांचा आशीर्वाद घेऊन नव्या आयुष्याच्या सुरवातीची. घरात लग्नाच्या शुभ कार्याचा मुहूर्त दाराशी येऊन टेकला की लहान मुलांन पासून तर मोठ्यानं पर्यंत धाव पळ सुरु होते. फुलांच्या सुगंधा पासून तर नात्या -नात्यातला मेळाव्याने संपूर्ण घर प्रफुल्लीत होते. आपल्या संस्कृतीतील लग्न कार्य पार पाडायचं म्हणलं की नात्या गोत्यातील पाहुणे असो कि मित्र परिवार किंवा सहवासात आलेल्या प्रत्येक वेक्तींच्या साक्षीने आपण हे शुभ कार्य एखाद्या उत्सवा सारखं साजरा करतो, हे आपल्या भारतीय संस्कृतीने दिलेले संस्कार आहेत असं म्हणायला काहीचं हरकत नाही. भारतीय संस्कृतीत लग्न कार्य व्यवस्तिथ पार पाडायचं म्हणलं कि गरज असते ती भव्य आणि प्रशस्त बँकेट हॉलची जो लग्नाच्या ह्या पवित्र बंधाला आठवणींच्या गुलदस्त्यात कैद करतो. भारतीय संस्कृतीतील लग्नाचा अर्थ आणि त्याचे रीतीरिवाज आपण ह्या ब्लॉग मध्ये पाहणार आहोत.
हिंदू संस्कृतीतील लग्नाचा अर्थ
Indian wedding tradition in Marathi | भारतीय लग्न परंपरा
हिंदू संस्कृतीत लग्न हे केवळ दोन व्यक्ती एकत्र येण्याचा सोहळा नसून तो दोन आत्म्यांच्या पवित्र मिलनाचा एक बंध आहे. हिंदू धर्मात लग्नाला सात जन्मांचं बंधन असं मानलं जातं जिथे हे दोन जीव एकमेकांच्या सुख-दु:खात सहभागी होण्याची शपथ घेतात. हा बंध केवळ शारीरिक किंवा सामाजिक नाही तर तो आध्यात्मिक आणि भावनिक स्तरावरही जोडला जातो. लग्न म्हणजे एकमेकांना पूर्ण करणं, एकमेकांच्या स्वप्नांना आधार देणं आणि जीवनाच्या प्रत्येक टप्प्यावर साथ देणं.
हिंदू संस्कृतीत लग्नाला ‘संस्कार’ असं मानलं जातं. हे संस्कार केवळ वर-वधूचे नव्हे तर दोन्ही कुटुंबांना एका नव्या नात्यात बांधतात. लग्न कार्यातून समाजात एक नवं कुटुंब निर्माण होतं जे पुढील पिढ्यांना संस्कार आणि मूल्यांची शिकवण देतं यामुळे लग्न हा केवळ वैयक्तिक आनंदाचा प्रसंग नसून सामाजिक आणि सांस्कृतिक दृष्ट्या महत्त्वाचा टप्पा मानला जातो म्हणूनच अग्नीच्या साक्षीने घेतलेली सप्तपदी, मंत्रोच्चार आणि विधी यामुळे हा बंध अखंड आणि शाश्वत मानला जातो.
भारतीय लग्नातले रीतिरिवाज आणि त्यांचं हिंदू धर्मातलं महत्त्व
-
साखरपुडा (मंगनी):
काय आहे? साखरपुड्यात वर-वधूच्या कुटुंबातले लोक भेटतात, गप्पा मारतात आणि लग्न पक्कं करतात. वर-वधूंना अंगठी घातली जाते, आणि साखर वाटली जाते.
हिंदू धर्मातलं महत्त्व: हा विधी दोन कुटुंबांना औपचारिकपणे जोडतो. साखर वाटणं म्हणजे आनंद आणि गोडवा पसरवणं. हिंदू धर्मात हा विधी नव्या नात्याची सुरुवात मानला जातो, जिथे दोन्ही कुटुंबं एकमेकांना स्वीकारतात.
#लगीन सराई
मंगल अष्टकांच्या सुरात नाते बंध झाले,
आठवणींच्या गुलदस्त्यात विलीन झाले!
-
हळद:
काय आहे? वर आणि वधूच्या घरी वेगवेगळं हळदीचं कार्यक्रम होतं. हळद, तेल आणि पाण्याचं मिश्रण त्यांच्या अंगावर लावलं जातं. गाणी, नाच यांनी घर गजबजतं.
हिंदू धर्मातलं महत्त्व: हळद लावणं म्हणजे वर-वधूंना शुद्ध करणं आणि त्यांना नव्या आयुष्यासाठी तयार करणं. हळदीला औषधी गुणधर्म आहेत, आणि हिंदू धर्मात ती शुभ आणि तेजस्वी ऊर्जेचं प्रतीक मानली जाते. हा विधी वाईट शक्तींपासून संरक्षण करतो, असंही मानलं जातं. -
मेहंदी:
काय आहे? वधूच्या हातापायांवर मेहंदी काढली जाते. मैत्रिणी, नातेवाईक गाणी गातात आणि मजा-मस्ती करतात.
हिंदू धर्मातलं महत्त्व: मेहंदी ही सौंदर्य आणि शुभेच्छांचं प्रतीक आहे. हिंदू धर्मात असं मानलं जातं, की मेहंदीचा रंग जितका गडद, तितकं वर-वधूचं प्रेम आणि नातं मजबूत. मेहंदी लावणं म्हणजे वधूला नव्या आयुष्यासाठी सजवणं आणि तिला आनंद देणं.
-
वरात:
काय आहे? वर gआपल्या मित्र-नातेवाईकांसोबत ढोल-ताशांवर नाचत वधूच्या घरी येतो. सगळीकडे आनंद आणि उत्साह असतो.
हिंदू धर्मातलं महत्त्व: वरात हा आनंदाचा आणि सामाजिक एकतेचा भाग आहे. हिंदू धर्मात वराला विष्णूचा अवतार मानलं जातं, आणि त्याचं स्वागत करणं म्हणजे देवाचं स्वागत करणं. हा विधी दोन्ही कुटुंबांना एकत्र आणतो आणि उत्सवाची सुरुवात करतो. -
कन्यादान:
काय आहे? वधूचे आई-वडील आपली मुलगी वराच्या हवाली करतात. हा खूप भावनिक क्षण असतो.
हिंदू धर्मातलं महत्त्व: हिंदू धर्मात कन्यादानाला खूप मोठं पुण्याचं काम मानलं जातं. मुलीला वराच्या कुटुंबात पाठवणं म्हणजे तिचं नवं आयुष्य सुरू करणं. हा विधी वधूच्या पालकांचा त्याग आणि प्रेम दाखवतो, आणि वराला तिची जबाबदारी स्वीकारायला सांगतो. -
सप्तपदी:
काय आहे? वर-वधू अग्नीभोवती सात फेरे घेतात. प्रत्येक फेरीत एक शपथ असते.
हिंदू धर्मातलं महत्त्व: सप्तपदी हा लग्नातला सगळ्यात महत्त्वाचा विधी आहे. सात शपथा म्हणजे वर-वधू एकमेकांना आयुष्यभर साथ, प्रेम, विश्वास आणि जबाबदारीचं वचन देतात. अग्नीच्या साक्षीने घेतलेल्या या शपथा हिंदू धर्मात अखंड मानल्या जातात, ज्या जोडप्याला आयुष्यभर मार्गदर्शन करतात. -
मंगलसूत्र आणि सिंदूर:
काय आहे? वर वधूच्या गळ्यात मंगलसूत्र बांधतो आणि तिच्या कपाळावर सिंदूर लावतो.
हिंदू धर्मातलं महत्त्व: मंगलसूत्र आणि सिंदूर हे वधूच्या विवाहित असण्याचं प्रतीक आहे. हिंदू धर्मात मंगलसूत्राला वर-वधूच्या बंधाचं रक्षण करणारं मानलं जातं. सिंदूर लावणं म्हणजे वधूला सौभाग्य आणि दीर्घायुष्याचं आशीर्वाद देणं.
-
गृहप्रवेश:
काय आहे? वधूचं वराच्या घरी स्वागत होतं. ती तांदळाची कळस पायाने लोटते आणि घरात प्रवेश करते.
हिंदू धर्मातलं महत्त्व: गृहप्रवेश म्हणजे वधूचं नव्या कुटुंबात स्वागत. तांदळाची कळस लोटणं म्हणजे घरात सुख-समृद्धी येण्याचं प्रतीक. हिंदू धर्मात वधूला लक्ष्मीचं रूप मानलं जातं, आणि तिचं स्वागत म्हणजे घरात आनंद आणि समृद्धी आणणं. -
रिसेप्शन:
काय आहे? लग्नानंतर मोठी मेजवानी आणि कार्यक्रम होतो, जिथे सगळे नातेवाईक आणि मित्र नवदांपत्याला भेटतात.
हिंदू धर्मातलं महत्त्व: रिसेप्शन हा सामाजिक एकतेचा भाग आहे. हिंदू धर्मात लग्न हे सगळ्यांना एकत्र आणणारं कार्य मानलं जातं. हा सोहळा नवदांपत्याला समाजात सन्मानाने स्वीकारलं जाण्याचं प्रतीक आहे.
लाल लग्नाचा पोशाख
Indian wedding tradition in Marathi | भारतीय लग्न परंपरा
जेव्हा हिंदू लग्नात वधू लाल रंगाची साडी किंवा लेहेंगा घालते तेव्हा हा पोशाख सोन्याच्या दागिन्यांनी, नक्षीकामाने आणि चमचमत्या सजावटीने सजवलेला असतो. म्हणून लाल रंगात वधू खुलून दिसते. असं म्हणतात, की लाल रंग परिधान करणं हे वचनबद्धता, अध्यात्म आणि प्रजननक्षमतेचं प्रतीक आहे.
हिंदू धर्मातलं महत्त्व: हिंदू धर्मात लाल रंगाला खूप खास स्थान आहे. लाल रंग सौभाग्य, प्रेम आणि शक्तीचं प्रतीक मानलं जातं. वचनबद्धता म्हणजे वर-वधूचं एकमेकांना आयुष्यभर साथ देण्याचं वचन. अध्यात्मातून हा रंग अग्नी आणि पवित्र विधींशी जोडला जातो जो लग्नाला शाश्वत बनवतो. लाल पोशाख वधूला नव्या आयुष्यासाठी तयार करतो आणि तिच्या सौंदर्याला चार चाँद लावतो.
आधुनिक काळातली लेहेंगा फॅशन: आजकाल लाल लेहेंगा लग्नातली पहिली पसंती दिली जाते पण आजकाल त्यात मॉडर्न टच आलाय आता फक्त गडद लालच नाही तर मरून, क्रिमसन, रूबी रेड, पेस्टल पिंक मिक्स असे वेगवेगळे शेड्स ट्रेंडमध्ये आहेत. लेहेंग्यावर जरीकाम, मोती, सिक्विन्स आणि मिरर वर्क खूप पॉप्युलर आहे. डिझायनर लेहेंग्यात नेट, जॉर्जेट, सिल्क किंवा मखमल वापरतात ज्यामुळे वधूला हलकं आणि रॉयल लूक मिळतं.
काही वधू ट्रेंडी लूकसाठी क्रॉप टॉप स्टाइल लेहेंगा किंवा जॅकेट लेहेंगा निवडतात. दुपट्ट्यावरही आता हेवी बुट्टे किंवा फ्लोरल डिझाइन पाहायला मिळतात. लांब ट्रेलवाले लेहेंगे सध्या खूप फेमस आहेत जे फोटोशूटला भारी लूक देतात. काहीजण लाल रंगात पेस्टल शेड्स मिक्स करतात जसं की पिंक, गोल्ड किंवा आयव्हरी, ज्यामुळे मॉडर्न आणि ट्रॅडिशनल लूकचं येतो. दागिन्यांमध्ये कुंदन पोलकी किंवा डायमंड सेट्स लाल लेहेंग्याला परफेक्ट मॅच करतात.
मंडप
Indian wedding tradition in Marathi | भारतीय लग्न परंपरा
मंडप म्हणजे लग्नाचा तो खास सजवलेला मंच जिथे सगळे महत्त्वाचे विधी होतात. फुलं, रांगोळ्या, कापड आणि दिव्यांनी तो सजवला जातो जिथे वर-वधू अग्नीच्या साक्षीने एकमेकांना वचन देतात. हिंदू धर्मात मंडपाला पवित्र स्थान दिले जातं जिथे वर-वधू देवाच्या साक्षीने एकमेकांना आयुष्यभराचं वचन देतात. मंडपातली सजावट आणि अग्नीने सकारात्मक ऊर्जा निर्माण होते जी नवदांपत्याला आशीर्वाद देते.
वराचे बूट लपवणे
Indian wedding tradition in Marathi | भारतीय लग्न परंपरा
लग्नात एक मजेदार रीत आहे जी वधूच्या बहिणी किंवा मैत्रिणी वराचे बूट लपवतात. मग वराला ते परत मिळवण्यासाठी मोलभाव करावा लागतो आणि काही भेटवस्तू द्याव्या लागतात.
हिंदू धर्मातलं महत्त्व: ही रीत थेट धार्मिक नाही या खेळातून वर आणि वधूच्या कुटुंबातली जवळीक वाढते. अशा रीतींमुळे सगळे एकमेकांशी मिळून-मिसळून मजा करतात. हा खेळ नव्या नात्यांना हलकं-फुलकं स्वरूप देतो.
विदाई सोहळा
Indian wedding tradition in Marathi | भारतीय लग्न परंपरा
विदाई म्हणजे वधूचं आपल्या माहेरच्यांशी निरोप घेण्याचा क्षण. लग्नानंतर वधू तिच्या आई-वडिलांना, भावंडांना मिठी मारते आणि डोळ्यात पाणी घेऊन वराच्या घरी जाते. हा खूप भावनिक प्रसंग असतो.
हिंदू धर्मातलं महत्त्व: हिंदू धर्मात विदाईला खूप महत्त्व आहे कारण यात वधू आपलं माहेर सोडून नव्या कुटुंबात जाते. ही रीत वधूच्या त्याग आणि नव्या जबाबदारीचं प्रतीक आहे. असं मानलं जातं की विदाईत वधू आपल्या माहेरच्या आशीर्वादांसह नव्या आयुष्यात पाऊल टाकते. हा सोहळा तिच्या माहेरच्या प्रेमाची आणि नव्या घरी स्वागताची सुरुवात दर्शवते.
आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी खालील लिंक वर click करा.