What is Hindu Code bill in Marathi? - रंग केसरी

What is Hindu Code bill in Marathi? हिंदू कोड बिल हे स्वतंत्र भारतातील एक महत्त्वाचे विधेयक होते ज्याचा मसुदा २४ फेब्रुवारी १९४९ रोजी संसदेत मांडला गेला. स्वतंत्र भारताचे पहिले कायदे मंत्री डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी हे विधेयक तयार केले होते. त्यांनी या बिलावर ४ वर्षे, १ महिना आणि २६ दिवस अथक परिश्रम करून हा मसुदा पूर्ण केला. या बिलाचा मुख्य उद्देश हिंदू समाजातील जाचक रूढी आणि परंपरांपासून विशेषतः स्त्रियांना मुक्त करणे आणि सामाजिक समता प्रस्थापित करणे हा होता. तर चला पुढील दिलेल्या माहिती नुसार आपण जाणून घेऊया की हिंदू कोड बिल म्हणजे काय ? (What is Hindu Code bill in Marathi?)

हिंदू कोड बिल म्हणजे काय?

हिंदू कोड बिल (Hindu Code Bill) हे हिंदू समाजातील वैयक्तिक कायद्यांमध्ये (Personal Laws) सुधारणा करण्यासाठी तयार केलेले एक व्यापक विधेयक होते. यामध्ये विवाह, घटस्फोट, मालमत्तेचा हक्क, दत्तक प्रक्रिया आणि वारसा यासारख्या मुद्द्यांचा समावेश होता. बाबासाहेबांचा विश्वास होता की हिंदू समाजातील जातीव्यवस्था आणि लैंगिक भेदभाव या समस्यांचे मूळ पारंपरिक हिंदू कायद्यांमध्ये आहे आणि त्यात सुधारणा केल्याशिवाय सामाजिक समता साध्य होणार नाही.

हिंदू कोड बिलमधील प्रमुख तरतुदी

स्त्रियांचे मालमत्तेतील समान हक्क:

या बिलात अशी तरतूद होती की हिंदू स्त्रियांना वडिलोपार्जित मालमत्तेत पुरुषांइतकाच समान हक्क मिळेल. त्याकाळी हिंदू कायद्यांनुसार स्त्रियांना मालमत्तेत फारच मर्यादित हक्क होते. मुलींना आणि विधवांना वारसाहक्कात समान स्थान देण्याचा प्रस्ताव होता.]

विवाह आणि घटस्फोटाच्या सुधारणा:

एकपत्नीत्व (Monogamy) अनिवार्य करण्याचा प्रस्ताव होता म्हणजेच एका पुरुषाला फक्त एकच पत्नी ठेवण्याची मर्यादा घालण्यात आली. घटस्फोटाचा अधिकार स्त्री आणि पुरुष दोघांनाही देण्यात आला. त्याकाळी हिंदू परंपरेत घटस्फोटाला मान्यता नव्हती. आंतरजातीय विवाहाला (Inter-caste marriage) कायदेशीर मान्यता देण्याची तरतूद होती.

दत्तक प्रक्रियेत सुधारणा:

दत्तक प्रक्रियेला अधिक सोपी आणि सर्वसमावेशक बनवण्याचा प्रयत्न होता. यामुळे विधवांना आणि अविवाहित स्त्रियांनाही दत्तक घेण्याचा अधिकार मिळाला असता.

हिंदू कायद्यांचे एकसूत्रीकरण:

हिंदू समाजात विविध पंथ, जाती आणि प्रांतांनुसार वेगवेगळे कायदे आणि परंपरा होत्या. बाबासाहेबांनी या सर्वांना एका कायद्याखाली आणण्याचा प्रयत्न केला ज्यामुळे हिंदू कायदे अधिक एकसमान आणि आधुनिक होतील.

What is Hindu Code bill in Marathi?

बाबासाहेबांनी हे बिल का मांडले?

बाबासाहेबांचा ठाम विश्वास होता की, स्त्रियांवर होणारा अन्याय हा सामाजिक प्रगतीतील सर्वात मोठा अडथळा आहे. हिंदू कोड बिलाद्वारे त्यांना सामाजिक आणि आर्थिक स्वातंत्र्य मिळवून देण्याचा त्यांचा हेतू होता. जातीव्यवस्थेचे समर्थन करणाऱ्या अनेक परंपरा हिंदू कायद्यांमधूनच पुढे आल्या होत्या. बाबासाहेबांना या कायद्यांमध्ये बदल करून जाती आधारित भेदभाव कमी करायचा होता. स्वतंत्र भारतात आधुनिक आणि समतावादी समाजाची उभारणी करायची असेल तर कायद्यांमध्ये सुधारणा करणे आवश्यक होते असे बाबासाहेबांचे मत होते.

हिंदू कोड बिलाला प्रचंड विरोध झाला विशेषतः कट्टर हिंदू गट आणि काही राजकीय नेते यांच्याकडून.

काही प्रमुख कारणे:

परंपरेचे रक्षण: अनेकांनी हे बिल हिंदू परंपरांवर हल्ला मानले. त्यांचे म्हणणे होते की हे बिल हिंदू संस्कृती आणि धर्माला धक्का पोहोचवते.

पुरुषप्रधान मानसिकता: मालमत्तेत आणि वारसाहक्कात स्त्रियांना समान हक्क देण्याच्या कल्पनेला पुरुषप्रधान समाजाने विरोध केला.

राजकीय विरोध: काही काँग्रेस नेत्यांनी आणि शंकराचार्यांसारख्या धार्मिक नेत्यांनी या बिलाला तीव्र विरोध केला. त्यांना वाटले की हा कायदा हिंदू समाजाला विभागेल.

जातींचा विरोध: उच्च जातींना वाटले की हे बिल त्यांचे पारंपरिक विशेषाधिकार कमी करेल.

हिंदू कोड बिलाचे भवितव्य

या प्रचंड विरोधामुळे हिंदू कोड बिल मूळ स्वरूपात मंजूर होऊ शकले नाही. १९५१ मध्ये बाबासाहेबांनी कायदा मंत्रिपदाचा राजीनामा दिला कारण त्यांना या बिलाला मंजुरी मिळण्याची आशा उरली नव्हती. तथापि, नंतरच्या काळात या बिलातील काही तरतुदी वेगवेगळ्या कायद्यांद्वारे लागू करण्यात आल्या. १९५५-१९५६ मध्ये पंडित जवाहरलाल नेहरू यांच्या नेतृत्वाखाली हिंदू कोड बिलाचे चार वेगवेगळे कायदे बनवण्यात आले:

हिंदू विवाह कायदा, १९५५ (Hindu Marriage Act): यात विवाह आणि घटस्फोटाच्या तरतुदी समाविष्ट होत्या.
हिंदू वारसा कायदा, १९५६ (Hindu Succession Act): यात मालमत्तेच्या वारसाहक्कात सुधारणा करण्यात आल्या.
हिंदू अल्पवयीन आणि पालकत्व कायदा, १९५६ (Hindu Minority and Guardianship Act): यात पालकत्वाच्या नियमांचा समावेश होता.
हिंदू दत्तक आणि पोटगी कायदा, १९५६ (Hindu Adoption and Maintenance Act): यात दत्तक प्रक्रिया आणि पोटगीच्या तरतुदी होत्या.

बाबासाहेबांनी मंत्रिपदाचा राजीनामा का दिला?

बाबासाहेब आंबेडकरांनी हिंदू कोड बिलाला झालेल्या विरोधामुळे आपले कायदे मंत्रिपद सोडले. त्यांनी राजीनाम्यात लिहिले, “हिंदू कोड बीलाचा खून झाल्यामुळे मी राजीनामा देत आहे.” या बिलाद्वारे महिलांना हक्क मिळवून देण्यासाठी त्यांनी आपले पद सोडले. त्यांना सत्तेपेक्षा महिलांचे हक्क महत्त्वाचे वाटत होते. त्यांनी सत्तेसाठी आपले विचार सोडले नाहीत तर आपल्या विचारांसाठी सत्ता सोडली.

हिंदू कोड बिलाचा प्रभाव

या कायद्यांमुळे हिंदू स्त्रियांना मालमत्तेत आणि वारसाहक्कात समान हक्क मिळाले, ज्यामुळे त्यांचे सामाजिक आणि आर्थिक स्थान सुधारले. सामाजिक समता: जातीआधारित भेदभाव कमी करण्यात आणि आंतरजातीय विवाहाला प्रोत्साहन देण्यात या कायद्यांनी मदत केली. हिंदू कोड बिलाने भारतीय कायदा प्रणालीला आधुनिक बनवण्याचा पाया घातला. हिंदू कोड बिल हे बाबासाहेब आंबेडकरांचे एक दूरदृष्टीचे स्वप्न होते ज्याचा उद्देश हिंदू समाजातील रूढी आणि अन्याय दूर करून समतेची स्थापना करणे हा होता. जरी हे बिल मूळ स्वरूपात मंजूर झाले नाही तरी त्यातील अनेक तरतुदी नंतरच्या कायद्यांद्वारे लागू झाल्या आणि त्याचा भारतीय समाजावर सकारात्मक परिणाम झाला. बाबासाहेबांचे हे योगदान आजही त्यांच्या समतावादी विचारांचे प्रतीक म्हणून स्मरणात आहे.

आमचे इतर लेख वाचण्यासाठी खालील लिंक वर click करा.

स्थळ मराठी चित्रपट review

सदैव जिंकणारी ती – मराठी कविता

एक स्वप्नातलं घर कविता

औरंगजेबाची कबर तोडायची की जपायची?

ज्योतिबा फुले यांना महात्मा ही पदवी कोणी दिली?